تحقیق نقش اندیشه‏ های کلامی در تاریخ نگاری مسلمانان

توضیحات:

نقش اندیشه‏ های کلامی در تاریخ نگاری مسلمانان

مقدمه:

اندیشه‏های کلامی در تاریخ نگاری مسلمانان قابل ردیابی و اثبات است. سه اثر تاریخی شیعه الارشاد شیخ طوسی، اعلام الوری طبرسی و کشف الغمه اربلی در این مقاله به شیوه مورد پژوهانه بررسی می شود و درآمیختگی گرایشات کلامی و روشهای تاریخ نگاری را نشان می دهند. نویسندگان این ااثر در موارد متعددی آگاهانه یا ناآگاهانه اعتقادات کلامی و مذهبی خود را در کتب تاریخی یاده شده دخالت داده‏اند.

طرح مساله

مورخانی که دارای گرایشات کلامی و اعتقادیند، بر اساس همان نگرش به گزارش و بررسی پدیده‏های تاریخی می‏پردازند و سعی دارند از وقایع تاریخی در جهت اثبات دیدگاه‏های کلامی بهره ببرند. هر یک از اندیشه‏های کلامی مورخ می‏تواند نقش پیدا یا پنهانی در تحلیل و نقد گزارش‏های تاریخی و نقل کیفی و کمی آنها داشته باشد. البته استفاده‏های کلامی از حوادث تاریخی، جدای از تحریف حقایق تاریخی است که به وسیله بعضی از مورخان در گزارش پاره‏ای از حوادث تاریخ اسلام صورت گرفته است (عاملی، 1372، 2/134)

مقاله حاضر به رصد کردن نقش اندیشه‏های کلامی مورخ در تاریخ نگاری اسلامی می‏پردازد. به دلیل گستردگی چنین مطالعه‏ای لازم است، دامنه آن محدود شود. لذا دامنه تحقیق را در سه اثر تاریخی کهن و مهم شیعه الارشاد، اعلام الوری باعلام الهدی و کشف الغمه محدود می کنیم، تا در پرتو بررسی تطبیقی آنها، ابعاد مساله مورد تحقیق روشن و پاسخ لازم را بیابد.

این سه اثر تاریخی همراه با روضه الواعظین محمد بن فتال نیشابوری (م 508 ق) از با ارزش‏ترین مصادر و منابع تاریخی‏اند که از قرن 5 ق تا قرن 7 ق به نگارش درآمده، و در آنها دیدگاه‏های تاریخی شیعه درباره سیره رسول خدا (ص) و شرح حال زندگانی حضرت فاطمه (س) و ائمه اثنی عشر (ع) و مناقب آنان جمع آوری شده است. این سه کتاب، رویکرد تاریخی محض ندارند، زیرا نویسندگان آنها که از متکلمان و مفسران بزرگ جهان اسلام اند کوشیده‏اند ذیل نقل بسیاری از اخبار و وقایع تاریخی از این حوادث جهت اثبات حقانیت دیدگاه‏های اعتقادی شیعه بهره‏های کلامی لازم را ببرند. این امر گاه در قالب تحلیل های عقلی و روایی آمده و گاه چینش مطالب تاریخی به صورتی بیان شده که هدف یاد شده را محقق می سازد.