پایان نامه جایگاه بزه دیده در مسئولیت کیفری متهم در حقوق کیفری ایران/رشته حقوق

توضیحات:

پایان نامه جایگاه بزه دیده در مسئولیت کیفری متهم در حقوق کیفری ایران/رشته حقوق در 133 صفحه در قالب wordو قابل ویرایش همراه با توضیحات کامل

چکیده:

عده ای از جرم شناسان در مقام حل معمای بزهکاری و علت شناسی جرم پژوهشی های خود را به روی بزه دیده متمرکز کردند تا سهم، نقش، شخصیت، منش و.. وی را در تکوین جرم برآورد نمایند. این رهیافت جدید باعث ظهور رشته جدیدی به نام بزه دیده شناسی شد. بزه دیده از دو دیدگاه متفاوت مورد توجه قرار گرفت. در دیدگاه نخست بزه دیده و تاثیر وی در فرایند ارتکاب جرم تاکید می شود. دیدگاه دوم که بیشتر از اواسط دهه 1970 آغاز شد به حمایت از بزه دیده و ارائه راهکارهایی در این زمینه تاکید دارد. قانونگذار ایران نیز از گذشته تا به حال در قوانین ماهوی حدود، قصاص، دیات وتعزیرات با تأثیرپذیری از حقوق عرفی و وقوف بر تحولات کیفری و تأسی از نظام های پیشرفته ای همچون فرانسه، به این مسأله، مقررات موضوعه قرار داده و سعی کرده است به شیوه ها و روش های مختلفی از توجه به بزه دیده در مراحل مختلف رسیدگی به جرم از جمله مرحله ی تعیین و اجرای مجازات غافل نماند. اما علی رغم وجود جلوه هایی از عدالت ترمیمی در نظام کیفری ایران، هنوز با این رویکرد و تفکرات جدید آن فاصله داریم. هر چند که افزایش میزان جرایم و به تبع آن تورم جمعیت کیفری باعث شده است مسئولان ما ضرورت استفاده از ساز و کارهای ترمیمی را کاملاً درک کنند لیکن قوانین فعلی ما نمی تواند به نحو اثر بخشی بر این مشکلات فائق آید هرچند در قانون مجازات اسلامی مصوب1/2/1392 تا حدودی به این مشکلات توجه شده است. برای نمونه پذیرش نهادهای نوینی همچون معافیت از کیفر، تعویق صدور حکم و یا نظام نیمه آزادی در راستای توجه به این مشکلات بوده است. اصلاح مقررات کیفری با رویکرد بزه دیده محور، امری ضروری بنظر می رسد.

واژگان کلیدی:

بزه دیده، عدالت ترمیمی، تعیین کیفر، اجرای کیفر.

1-1: بیان مسأله

امروزه افزایش جرائم، گسترش فعالیت های مجرمانه و ظهور اشکال نوین بزهکاری و افزایش جرائم سازمان یافته باعث  ایجاد ناامنی در جوامع انسانی شده است به گونه ای که بزهکاری به عنوان یکی از نگرانی های مردم در آمده است. در این راستا دولتها با برنامه ریزی و سیاستگذاری جهت کنترل و تخفیف احساس ناامنی از طریق پیشگیری از ارتکاب جرم و سرکوبی آن بر آمده اند. تفاوت مشهود جوامع در میزان و نوع تنبیهی است که بر اساس قوانین حقوقی آن جامعه تعیین می شود.

واکنش عملی در قبال اعمالی که سرپیچی از قوانین و مقررات اجتماعی و نقض آنها تلقی شود، سابقه ای به قدمت جوامع بشری دارد. بدین سان هر جامعه بشری چه آگاهانه و با مطالعه و چه ارتجالاً از طریق سرکوبی محض و یا همراه با اقدامات و تدابیر خاص همواره در صدد پیشگیری از بزهکاری بوده است. همین امر زمینه طرح و بحث علمی دربارۀ ماهیت و جایگاه بزه دیده در تعیین کیفر و اعمال آن را به وجود آورده است. به علاوه، حمایت از بزه دیدگان به تدریج به حمایت از قربانیان غیر مستقیم جرم، یعنی افرادی که به نوعی با قربانیان مستقیم ارتباط دارند (افراد تحت تکفل و خانوادۀ قربانی) تسری داده شد. هر چه قوانین کیفری از نوشتگان یکپارچه تر و مبتنی بر آموزه های حقوقی و نظریه های ثابت شده علمی برخوردار باشند، به همان نسبت قوانین با قوام تر بوده و بهترمی توانند از عهده برقراری نظم عمومی و پیشگیری عادلانه از جرم برآیند و بازپروری انسان مدارانه بزهکاران و بویژه بازسازی منصفانه بزه دیدگان و جبران آثار بزه دیدگی آنان را تسهیل خواهند کرد. در سياست جنايي ماهوي اسلام آن هم در جرائم اموال و مالكيت از قبيل سرقت، نقش بزه‌ديده مورد توجه است. اينكه سرقت حدي به سرقت تعزيري تغيير عنوان مي‌دهد به واسطه توجه قانون‌گذار اسلام به نقش بزه‌ديده است. اگر بزه‌ديده فرزند بزهكار باشد (پدر) دست پدر را قطع نمي‌كنند، اگر بزه‌ديده مال را در حرز مخصوص به خود نگذارد، سرقت، حدي نيست و يا در مبحث كلاهبرداري اگر بزه‌ديده برخلاف واقع بودن اظهارات كلاهبردار علم داشته است كلاهبرداري مصداق پيدا نمي‌كند و عنصر فريب بايد موجود باشد. يا در مبحث خيانت در امانت، سپردن مال از ناحيه بزه‌ديده شرط مي‌باشد. با توجه به مراتب قانون‌گذار اسلامي نقش بزه‌ديده را در فرايند و تكوين جرم مدنظر قرار داده است.

عده ای از جرم شناسان در مقام حل معمای بزهکاری و علت شناسی جرم پژوهشی های خود را به روی بزه دیده متمرکز کردند تا سهم، نقش ، شخصیت ، منش و.. وی را در تکوین جرم برآورد نمایند. این رهیافت جدید باعث ظهور رشته جدیدی به نام بزه دیده شناسی شد. بزه دیده از دو دیدگاه متفاوت مورد توجه قرار گرفت. در دیدگاه نخست بزه دیده و تاثیر وی در فرایند ارتکاب جرم تاکید می شود. دیدگاه دوم که بیشتر از اواسط دهه 1970 آغاز شد به حمایت از بزه دیده و ارائه راهکارهایی در این زمینه تاکید دارد. قانونگذار ایران نیز از گذشته تا به حال در قوانین ماهوی حدود، قصاص، دیات وتعزیرات با تاثیری از حقوق عرفی و وقوف بر تحولات کیفری و تاسی از نظام های پیشرفته ای همچون فرانسه، به این مساله مقررات موضوعه قرار داده و سعی کرده است به شیوه ها و روش های مختلفی از توجه به بزه دیده در مراحل مختلف رسیدگی به جرم از جمله مرحله ی تعیین و اجرای مجازات غافل نماند. اما باید گفت علی رغم وجود جلوه هایی از عدالت ترمیمی در نظام کیفری ایران، هنوز با این رویکرد و تفکرات جدید آن فاصله داریم. هر چند که افزایش میزان جرایم و به تبع آن تورم جمعیت کیفری باعث شده است مسئولان ما ضرورت استفاده از ساز و کارهای ترمیمی را کاملاً درک کنند لیکن قوانین فعلی ما نمی تواند به نحو اثر بخشی بر این مشکلات فائق آید هرچند در قانون مجازات اسلامی مصوب1/2/1392 تا حدودی به این مشکلات توجه شده است.برای نمونه پذیرش نهادهای نوینی همچون معافیت از کیفر ،تعویق صدور حکم و یا نظام نیمه آزادی در راستای توجه به این مشکلات بوده است. اصلاح مقررات کیفری با رویکرد بزه دیده محور، امری ضروری بنظر می رسد

پایان نامه حاضر به کاوش و بررسی در قوانین و مقررات حاکم در جمهوری اسلامی ایران، ناظر به جایگاه بزه دیده، نحوۀ برخورد با بزهکار از طریق سرکوبی و پیشگیری از ارتکاب جرم توسط آنان می پردازد که قوانین و مقررات مذکور در حقوق ایران در قبال بزه دیده می باشد. دغدغه اصلی پژوهش حاضر این سؤال ضروری است نقش بزه دیده در مسئولیت کیفری بزهکار در حقوق کیفری ایران بر چه مبنایی استوار است تحقیق پیش رو در پی پاسخگویی به این سوال است.

1-2: پیشینه تحقیق

درباره موضوع پژوهش اثر یا تحقیق جامعی تهیه نشده است. تنها چند اثر تالیف شده است که بگونه ای با موضوع تحقیق حاضر در ارتباط است که در زیر به آنها اشاره می شود.

- مقاله " سیاست جنایی حمایت از بزه دیدگان" اثر دکتر عبدالله توجهی، فصلنامه آموزش عالی قم، سال 1378.

- مقاله "تزاحم مصلحت گرایی و حقوق بزه دیده در حقوق جزای اسلامی" اثر محمد هادی صادقی، سال 1384 که در فصلنامه مدرس علوم انسانی به چاپ رسیده است. مصلحت‌گرایی، سیاست خاصی است که متأثر از منابع حقوق جزای اسلامی، امکان سنجش سودمندی واکنشهای جزایی را از طرف دادرسان فراهم می‌سازد.

فهرست مطالب:

چکیده    1

فصل اول : کلیات تحقیق

1-1: بیان مسأله    3

1-2: پیشینه تحقیق            4

1-3: اهداف تحقیق 6

1-4: سوال تحقیق  6

1-5: فرضیات تحقیق           6

1-6: جنبه نوآوری تحقیق      7

1-7: روش تحقیق   7

فصل دوم : مفهوم شناسی و مبانی نظری تحقیق

2-1: تبیین مفاهیم  10

2-1-1: تعریف، مفهوم و انواع بزه دیده   10

2-1-1-1: تعریف بزه دیده از دیدگاه های مختلف   10

2-1-1-2: واژه‌های معادل بزه دیده       12

2-2: مباني حمايت از بزه‏ديده 13

2-2-1: مبناي هنجاري         13

2-2-2: كوتاهي دولت‏ها در جلوگيري از پديده مجرمانه       13

2-2-3: الغاي نظام كيفري     14

2-2-4: پيش‏گيري از جرم      14

2-2-5: مبناي عقيدتي         15

2-3: سیر تحول مجازات‌ها و نقش بزه دیده در آن 17

2-3-1: دوره انتقام و جنگ های خصوصی          18

2-3-2: دوره دادگستری خصوصی        19

2-3-3: دوره تعدیل کلی انتقام           19

2-3-4: دوره جدید و پیدایش بزه دیده شناسی   20

فصل سوم : نقش بزه دیده در سقوط و تخفیف کیفر

3-1: بزه دیده و سقوط مجازات           23

3-1-1: نقش بزه دیده در جرایم قابل گذشت      25

3-1-2: بزه دیده و ترک تعقیب 28

3-1-3: بررسی حقوق تطبیقی در این مورد         29

3-1-3-1: تاخیر ساده صدور حکم        30

3-1-3-2: بزه دیده و تاخیر آزمایشی صدور حکم   30

3-1-3-3: تاخیر با دستور صریح           31

3-2: بزه دیده و تخفیف مجازات در جرائم           32

3-2-1: تخفیف مجازات         32

3-2-2: جهات تخفیف           33

3-2-2-1: جهات مربوط به شخص مجرم 33

3-2-2-2: جهات مربوط به شخص بزه دیده         34

3-3: نقش بزه دیده در مجازت های حدی          37

3-3-1: بزه دیده شناسی علمی یا اولیه در مجازات های حدی        37

3-3-1-1: سن بزه دیده        38

3-3-1-2: رابطه محرمیت سببی بزهکار و بزه دیده            39

3-3-1-3: مسلمان بودن بزه دیده        41

3-3-1-4: خصوصیات بزه دیده قذف      42

3-3-1-5: نقش بزه دیده در جرم سرقت حدی     42

3-3-2: رویکرد بزه دیده شناسی حمایتی در جرایم حدی    44

3-3-2-1: اصرار بر بزه پوشی  44

3-3-2-2: سخت گیری در اثبات           45

3-3-2-3: قابل گذشت یا غیر قابل گذشت بودن جرایم حدی           46

3-3-2-4: عفو حاکم            47

3-4: نقش بزه دیده در مجازات های قصاص و دیه 49

3-4-1: بزه دیده شناسی علمی یا اولیه در مجازات قصاص 50

3-4-1-1: وجود رابطه پدر و فرزندی بین قاتل و مقتول         50

3-4-1-2: جنس بزه دیده      52

3-4-1-3: وضیعت روانی بزه دیده         53

3-4-2: بزه دیده شناسی حمایتی در مجازات قصاص        54

3-4-2-1: عفو بزه دیده         55

3-4-2-2: عفو اولیای دم       55

3-4-2-3: عفو ولی امر یا حاکم           57

3-4-3: نقش بزه دیده در دیه 57

3-4-4: بزه دیده شناسی حمایتی در دیات        60

3-4-5: نقش بزه دیده در کیفرهای تعزیری         61

3-4-5-1: بزه دیده شناسی علمی یا اولیه در تعزیرات       63

الف) تخلیه اطلاعاتی از سوی دشمن   63

ب) شکستن مهر یا پلمپ توسط مستحفظ         64

ج) فرار زندانی به دلیل مسامحه و اهمال مأمور موظف      64

د) اضطرار راشی و ربا دهنده به دادن رشوه و ربا 65

ه) سوء استفاده از ضعف نفس شخصی و...      66

و) دفاع مشروع     66

ز) قتل در فراش     67

ح) واداشتن کودکان به تکدی گری       68

ط) کمک رسانی به مصدوم توسط راننده خاطی  68

3-4-5-2: بزه دیده شناسی حمایتی در مجازات های تعزیری           69

الف) اختیار حاکم در تعزیرات  70

ب) جرایم قابل گذشت در تعزیرات       71

فصل چهارم : نقش بزه دیده در اجرا و اعمال کیفر متهم در حقوق کیفری ایران

4-1: مشاركت بزه ديده در فرآيند دادرسي كيفري            73

4-1-1: مشاركت فعال بزهديده در فرآيند دادرسي كيفري   73

4-1-1-1: به جریان انداختن دعوای عمومی و خصوصی      74

الف) دعوای عمومی            76

ب) دعوای خصوصی            77

4-1-1-2: توقف تعقیب          80

الف) توقف تعقیب توسط بزه دیده        80

ب) توقف تعقیب توسط نهادهای عمومی           84

4-1-2: مشارکت منفعل بزه دیده در فرآیند دادرسی کیفری 87

4-2: بزه دیده وتعویق صدور حکم         92

4-3 : بزه دیده و تعلیق اجرای مجازات  93

4-3-1: سابقه تعلیق مجازات در مقررات موضوعه 93

4-3-1-1: تعلیق اجرای مجازات در مقررات قبل ازانقلاب      93

4-3-1-2: تعلیق اجرای مجازات در مقررات پس از انقلاب     94

4-4: بزه دیده و آزادی مشروط            96

4-4-1: سابقه آزادی مشروط در مقررات موضوعه 97

4-4-1-1: آزادی مشروط در مقررات قبل از انقلاب 97

4-4-1-2: آزادی مشروط در مقررات پس از انقلاب 97

4-4-2: نقش بزه دیده در آزادی مشروط 98

4-5: اعلام گذشت بزه دیده پس از صدور حکم    100

4-5-1: گذشت بزه دیده در مجازات قصاص، حدود و دیه     100

4-5-1-1: مجازات قصاص      100

الف) قصاص نفس  100

ب) قصاص عضو     101

4-5-1-2: مجازات حدود        102

4-5-1-3: مجازات دیه          102

4-5-2: تعزیرات      103

4-5-2-1: اعلام گذشت بزه دیده درجرایم قابل گذشت      103

4-5-2-2: اعلام گذشت بزه دیده در جرایم غیر قابل گذشت            104

4-6: ضرر و زیان ناشی از جرم و نحوه ی جبران خسارت بزه دیده      106

4-6-1: ضرر و زیان ناشی از جرم و انواع آن         106

4-6-1-1: تعریف ضرر و زیان ناشی از جرم          106

4-6-1-2: انواع ضرر و زیان ناشی از جرم            107

الف) ضرر و زیان مادی ناشی از جرم    107

ب) خسارت معنوی ناشی از جرم       108

ج) منافع ممکن الحصول        108

4-6-2: صورت های مختلف جبران خسارت از بزه دیده        109

4-6-2-1: جبران خسارت از بزه دیده توسط بزه کار            109

الف) پرداخت نقدی خسارت  111

ب) ترمیم عینی خسارت به صورت اعاده وضع به حالت سابق          111

ج) ترمیم عینی خسارت از طریق ضبط و استرداد اموال حاصل از جرم 111

4-6-2-2: جبران خسارت بزه دیده به وسیله دولت و نهاد های عمومی           112

الف) پرداخت خسارت بزه دیده از بیت المال       113

ب) پرداخت خسارت از طریق وزارت کشور          114

فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1: نتیجه گیری    117

5-2: پیشنهادات    120

منابع و مآخذ

فهرست منابع ومآخذ           122

الف) کتب فارسی  122

ب) کتب عربی      124

ج) مقالات            125

د) پایان نامه ها     125